27 september - 3 oktober

Besloten morgenochtend vrij te nemen, alleen ochtendrapport en visite te doen, zodat ik thuis een aantal andere zaken kan opknappen.

Ik heb hier tijdens 't ochtendrapport een gedicht voorgelezen, als waarschuwing en sombere voorspelling. Het is een mooi, maar triest gedicht (uit het boekje Partnership in International Health, nav het 90 jrg jubileum van de NVTG dec vorig jaar)

By the time
Today, Mary, the lady who helps us in the house came late to work. I told her off for being late and asked why? She said that one of her townswomen had died in the hospital, while giving birth to a baby. This was her fifth delivery. She was not from a for off village, but from Sokoto city itself (a university town in Nigeria). She had not gone too late to hospital but rather gone on time.

By the time

they found a vehicle to go to hospital, they struggled to get her an admission card, she was admitted, her file was made up, the midwife was called, the midwife finished eating, the midwife came, the husband went and bought some gloves, the gloves were brought to the hospital the midwife was called, the midwife came, the midwife examined the woman, the bleeding started, the doctor was called, the doctor could be found, the ambulance went to find the doctor, the doctor came, the husband went out to buy drugs, iv set, drip and bottle of ether, the husband went round to look for blood bags, all round town, the husband found one and the husband begged the pharmacist to reduce the prices since he had already spent all his money on the swabs, dressings, drugs and fluids, the lab technician was called, the lab technician came and took blood from the poor tired husband, the day and night nurses changed duty, the day and night doctors changed duty, the midwife came again, the docotr was called, the t's had been properly crossed and all the i's dotted and the husband signed the consent form, the woman died.

Niet erg hoopgevend, he. Door gebrek aan handschoenen ben ik maar gestopt met electieve OK's. Verder hebben we nu een 'regen' van mazelen gevallen, alle leeftijden (uit Kalabo overgewaaid??).

Nu slapen!!

29 september

Vandaag weer een lange dag, half zeven thuis. Vanacht behalve door de donder niet gestoord, een beetje bij kunnen slapen. Potje spaghetti met prei en chinese cabbage gemaakt. Gister ook nog boterkoek (van Gitte geleerd).

Afgelopen zondag is een vrouw na een keizersnee overleden omdat we geen bloed hadden en 't zuigapparaat op de OK 't niet meer deed (om 't bloed uit de wond te zuigen). Althans dat is mijn overtuiging, hoewel anderen zeggen dat ze teveel local herbs had genomen om contracties op te wekken (natural oxytocin). Volgens Esther moet ik niet zo wijfelen, maar gewoon inderdaad zoveel mogelijk geld inzamelen, je kunt er in ieder geval die ene patient mee helpen en het helpt jezelf (om wat minder gefrustreerd te raken - om onder wat plezierigere omstandigheden te kunnen werken). Volgens haar kun je maar beter zoveel mogelijk zelf 't heft in handen nemen, met een klein groepje staf die je vertrouwd. Ze is nu druk bezig (met 'eigen' geld), een nieuwe vleugel bij de kinderafdeling daar te bouwen, alles in eigen beheer. Begin daar ook wel steeds meer voor te voelen, ook al druist 't in tegen alles wat je zo nadrukkelijk leert. Maar de overheid is hier zo'n frustrerend, demotiverend en initiatief ver/afbrekend orgaan.

Stroom valt nu ineens weer uit.

30 september

Na 't joggen lekker gepoedeld ('t is immers niet douchen; Jozef zit in 't guesthouse), en weer wat energie gekregen. Spaghetti-restje van gister tot een soort quiche - met veel eieren - omgevormd.

Stanley en Lackwell zijn nu een hokje aan 't maken voor de geit, bij de kippenren. Als ie af is komt de zwangere geit.

Verder in een diepe crisis verwikkeld met een van de CO's, Ngenda, oude rotte rot. Zo is hij eind augustus gewoon 8 dagen niet komen opdagen, vervolgens bijna iedere avond te laat gekomen gedurende z'n nachtdienst en sindsdien nooit meer verschenen tijdens 't ochtendrapport. Begin september heb ik een brief geschreven, waarop ik een onzinnig antwoord kreeg (You fooled, .... You fuelled .... I am thirty years in service I would never do such a thing). Nu dan, na enig overleg, opnieuw een brief geschreven waarin ik dreig met disciplinaire acties (ook al geloof ik dat ik die niet zomaar mag nemen). Eigenlijk kan ik helemaal niet meer met die vent samenwerken (maar naast hem, lopen er nog twee leeghoofden rond). Het vermoeden bestaat dat hij mensen soms opstookt tegen mij (en anderen), met name via anonieme insinuerende briefjes in de suggestie-box.

10 oktober

Waarschijnlijk zullen jullie je afvragen hoe 't hier is geweest sinds de noodkreet. Uiteraard niet alleen kommer en kwel. De grote tekorten hebben tot verschillende maatregelen geleid om het mis/verbruik van vanalles terug te dringen. Wat voorbeelden. Schoonmakers gebruiken geen steriele handschoenen meer tijdens het poetsen, maar hergebruikte, gewassen en gepoederde handschoenen. Deze slechte gewoonte was er waarschijnlijk ingesleten door het alsmaar overtollig aanwezig zijn van steriele handschoenen vanuit Nederland. Een ander voorbeeld, als gevolg van 't overtollig aanwezig zijn, is het gebruik van hansaplast ipv plakband om wat dan ook maar aan de muur te kunnen bevestigen. Steriele handschoenen en ook spuiten worden nu, op nog beperkte schaal, hergesteriliseerd. De grote autoclaaf, die ws al jaren stond te wachten op installatie, eigenlijk wist niemand wat er mis mee was, is dankzij onze nieuwe electrician, nu in gebruik. De keuken, de OK en de verloskamer hebben grote drums gekregen voor water, zodat we niet meer verrast worden door ..... "maar er is geen water". Onze noodgenerator (een kleine Honda) heeft eindelijk (dankzij Herman's komst) z'n kabels gekregen. Een eenvoudig netwerk voor OK, lab, verloskamer en de couveuses (van Hemel) is aangelegd. Geen operaties meer bij kaarslicht dus! (mits er benzine is) Geen koude baby's in de couveuses of bedorven bloed in het lab meer.

Electieve (niet-spoed) OK's doe ik niet meer, de handschoenen in m'n eigen maat zijn op, dus voor spoedoperaties gebruik ik een maatje groter, nog net wel acceptabel vanuit oogpunt van veiligheid. We vragen de patienten zelf hun spiritus (voor desinfectie - jodium is vrijwel op), watten (uit gebrek aan gazen), en pijnstillers (een paracetamolletje is er niet meer bij) te kopen in Kaoma. Veel anders op medisch vlak, behalve allerlei antibiotica (je vraagt je af waar ze vandaan komen), is hier niet te krijgen. Onze vertrouwde OK-lamp had het al enkele maanden terug begeven, het type peertje konden we zelfs in Lusaka niet vinden. Gelukkig hadden we nog een verrijdbare 'richtlamp', die nu zijn diensten goed bewijst. Hopelijk kan ik voor deze lamp in Nederland nog reserve peertjes vinden. Onze zuigmachine, nogal belangrijk tijden buikoperaties en keizersnedes, begaf het ook een paar maanden terug. Tot mijn verbazing bleken we nog een tweede apparaat te hebben. Helaas weigerde deze 't afgelopen weekend ineens dienst tijdens de keizersnee die ik deed. Blijkt dat de luchtfilter vervangen moet worden - waar vind je hier in hemelsnaam zoiets? - , maar gelukkig, volgens onze electrician zou 't dezelfde zijn als voor kleine Suzuki auto's. Wellicht in Lusaka te krijgen. Ondanks al deze gebreken zijn de laatste twee maanden druk geweest wat betreft grote OK's. 13 in twee maanden. Er waren twee miltrupturen, meerdere beklemde liesbreuken, sectio's (keizersnee), een buitenbaarmoederlijke zwangerschap, een blinde darmontsteking met een ileus, een amputatie en zo nog wat. Sinds een maand slaat hier de mazelen toe. We hebben er zelfs een aparte afdeling voor ingericht (mazelen is zeer zeer besmettelijk), een vleugel van de kinderafdeling. Het gaat met name om de wat oudere kinderen en jonge volwassenen, die waarschijnlijk nooit gevaccineerd zijn.

En dan geld ... we behoren maandelijks van 't Zambiaanse ministerie geld te krijgen, maar sinds Juli staan we 'droog'. In het eerste half jaar is ook maar slechts 60% van ons budget binnengekomen. Dat betekent voor patienten alleen nsima met cabbage, een heel enkele keer bonen. In 9 maanden hebben ze welgeteld 3 keer ook een stukje vlees gehad (ahum, toen de Minister op bezoek kwam). Een zeep wordt gevierendeeld, met een zakje waspoeder wordt een week gedaan. Al 't oud papier (met name de talloze government forms) wordt mbv de stencilmachinel hergebruikt voor opname formulieren, partogrammen, medicijn en temperatuurlijsten etc. De ziekenhuisauto staat aan de grond, het hele jaar heeft ie nog geen beurt gehad, de banden zijn compleet versleten, ieder moment kan 'ie 't begeven. Voor een service-beurt is .... geen geld. Er is hoop. Jaja, weliswaar een half jaar later, maar het lijkt erop dat mijn voorstel tot verhoging van de Medical Fees dan toch daadwerkelijk uitgevoerd kan gaan worden. Tot op heden betaald iedereen, als je al niet uitgezonderd bent ... bijv. verwezen door health centre, onder de 5 jr en boven 65 jr, chronisch ziek, terug voor zelfde klacht .... zo'n 40 cent voor poli-bezoek incl lab en medicijnen of poliklinische ingrepen en ong. 1 gulden voor opname en operaties. Deze tarieven zijn sinds 1994, toen er voor 't eerst tarieven ingevoerd werden, niet meer hier verhoogd. Kaoma heeft de laagste tarieven in, in ieder geval, Western Province. Nadat het voorstel de nodige commissies had doorlopen (Neighbourhood, District Health Office team, District Health Board, District Health Management Team (vraag me niet hoeveel al deze commissieleden aan sitting allowance, travel allowance etc krijgen; het hele systeem is namelijk vreselijk geldverspillend en initiatief afbrekend)), en we het afgelopen Juni hadden ingevoerd, werden we terechtgewezen door onze District Health Director, de eigenlijke baas hier. De Minister had immers haar goedkeuring nog niet gegeven. Toen kwam bericht van hogerhand dat ook de Full Council (zeg maar de gemeenteraad), die slechts eens per 3 maanden bijeenkomt, zijn goedkeuring eerst moest geven. Dat is nu net eind September gebeurd, zodat we weer terug bij af zijn en wachten op ja-woord van de Minister.

Thuis, zeg maar Kaoma Lodge, is steeds meer ook thuis. Ik kan altijd weer genieten van het prachtige uitzicht, dat met de seizoenen steeds veranderd. We hebben hier nu vorige week de eerste vroege regenbuien gehad. En gedonder! Heerlijk! Het was ineens grauw, koel, winderig .... Hollands weer. Het huis is volledig opgeknapt, en Christopher, de meubelmaker, is bezig met z'n laatste karwei, 't maken van muskietenramen voor alle ramen. De familie breidt zich alsmaar uit. De vaste leden, Naomi, hulp in huis, Lackwell en Stanley, voor de tuin. We drinken altijd samen koffie, veelal met iets 'homemade' door Naomi. Zandkoekjes, cake, scones en sindskort zit ook boterkoek in 't repertoire. Dat heeft ze geleerd van Gitte, een van de twee student-doctors, die de laatste weken hier bij mij in huis zaten, wat erg gezellig was. Bijna vier maanden hebben twee co's van de UvA me hier geassisteerd. Voor hun vertrek hebben ze de badkamer nog opgevrolijkt met geverfde vissen op de muur. Meestal maakt Naomi ook 'n warme hap - en eet ik mee uit de pan; nsima met chinese cabbage (jaja) of rape en vis (uit de vrieser) of vlees. De tuin levert voldoende op.

En dan nieuwe leden .... twee van de 5 kippen hebben hun eieren uitgebroed en voor maar liefst 14 kuikentjes gezorgd. Ze zijn echt nog heel klein en schattig. Helaas is de haan overleden, volgens hier aan 'windziekte' ... de maanden Augustus en September zijn de winderigste maanden .... een besmettelijke ziekte die voor je 't weet al je kippen velt. Alleen diegene die broeden, gelukkig, worden niet aangedaan. In ieder geval wordt ik niet meer zo vroeg gestoord door gekraai. Sinds vanmiddag heb ik er ook een zwangere geit erbij, met een buik zo dik dat ik denk dat er wel 2 inzitten. Het wilde idee is ... van de melk straks geitekaas te maken. Wie weet er hoe 't moet?